Από τον πρόλογο του συγγραφέα:
ΕΠΙΤΕΥΓΜΑΤΑ ανθρώπων, κατορθώματα ηρώων και επίνευση θεών, συνυφάνθηκαν αρμονικά, για να προκύψη, ό,τι υπέροχο εκφράζει το όνομα Λεβάδεια, όνομα μιας πόλεως πανάρχαιης, ριζωμένης στα κατάβαθα του θρύλου. Γιαυτό, όποιος επιχειρήσει να αναδίφηση την υπερτρισχιλιετή ιστορία της, αισθάνεται αυθορμήτως την ανάγκη να επαναλάβη τα λόγια του Πινδάρου:
Για ποιον θεό, ποιόν ήρωα, ποιόν άνθρωπο, να πρωτοτραγουδήσω ;
Επελέγησαν λοιπόν, τρία ονόματα, τα οποία και συνθέτουν τον μυθικοϊστορικό πυρήνα της Λεβαδείας. Εξ αυτών, ο Αθάμας αναφέρεται ως ο πρώτος γνωστός οικιστής του τόπου, ο Λέβαδος έδωσε το όνομά του στην πόλη και ο Τροφώνιος της προσέφερε την ιερότητα.
Ατυχώς, στην διαδρομή των αιώνων, η Λεβάδεια, ευρισκομένη σε κομβικό σημείο επί του κυρίου οδικού άξονος της Ελλάδος, εδέχθη επανειλημμένες εισβολές βαρβάρων και υπέστη πρωτοφανείς δηώσεις, με συνέπεια, την ολοσχερή καταστροφή των μνημείων της. Επακόλουθο αυτών, είναι η σημερινή έλλειψη εμφανών ευρημάτων, ικανών να βοηθήσουν αποτελεσματικώς στην αρχαιολογική ερευνά.
Επίσης, ή απώλεια σπουδαίων κειμένων της αρχαιότητος, όπως, λόγου χάριν, των περίφημων επών της "Μινυάδος" ή των "Ήοίων", αλλά και κάποιων εξειδικευμένων μελετών, όπως του έργου του Πλουτάρχου με τίτλο "περί της εις Τροφωνίου καταβάσεως" και του ομότιτλου πονήματος του Δικαιάρχου, αποθαρρύνει τους ειδήμονες και καθιστά σχεδόν απρόσιτη την επιστημονική ερευνά του απωτάτου παρελθόντος της πόλεως.
Τέλος, δυσχέρειες προκύπτουν και εκ του γεγονότος ότι, τα ουσιωδέστερα ιστορικά στοιχεία του τόπου, η ελληνική παράδοση, τα περιέβαλε ευλαβώς, με τον σεπτό πέπλο του μύθου και τα αλλοίωσε δια της εξιδανικεύσεως. Ακολούθως, η λατινική αυθαιρεσία, τα περιτύλιξε αναιδώς, με το σάβανο της φαντασιοπληξίας και τα έθαψε μέσα στο ανεδαφικό και στο παράλογο. Σε επισφράγιση αυτών, ήλθεν ό μεταγενέστερος θρησκόληπτος φανατισμός, ο οποίος τα απελάκτισε ως ανόσια και σατανικά. Έτσι, τα στοιχεία, μέσω των οποίων θα μπορούσε κάποιος να παρακολούθηση την πορεία της πόλεως στον Χρόνο, παρ' όλον ότι, η Λεβάδεια υπάρχει άδιακόπως, από την μυκηναϊκή περίοδο, είναι ελάχιστα, διάσπαρτα και κάποτε παραπλανητικά. Ας θυμηθούμε λ.χ. τον Πλίνιο, ο οποίος αναφέρει την Λήθη και την Μνημοσύνη, ως πηγές ενός... Ορχομενού ποταμού, ενώ, ομιλεί και για την ύπαρξη κάποιας μυστικής διόδου, μέσω της οποίας, το μαντείο του Τροφωνίου, επικοινωνούσε δήθεν, με το μαντείο των... Δελφών!!!
Ο περισσότερον αξιόπιστος εκ των συγγραφέων, των ασχοληθέντων με την πόλη, είναι ο Παυσανίας, ο οποίος περιώδευσε στην περιοχή της Λεβαδείας, κατά την δεκαετία του 170 μ.Χ., είδε τα τελευταία απομεινάρια του ενδόξου παρελθόντος της, τρύγησε την τοπική παράδοση αμέσως από τις πηγές και μας διέσωσε σπουδαίες περιγραφές, όπως και πληροφορίες, πολλές για την ιστορία του τόπου και ελάχιστες - όσες του επέτρεπε η ευλάβεια - για τα αρχαία Μυστήρια. Το έργο του χρησιμεύει ενταύθα, ως η κυρία πηγή αντλήσεως «υλικού», διότι, ο περιηγητής περιγράφει τα πράγματα κατόπιν αυτοψίας, ιστάμενος με επιφύλαξη έναντι των πάσης φύσεως διαδόσεων και φημών.
Η συμβολή του Παυσανίου στην έρευνα της ιστορίας της πόλεως, έγκειται ιδίως, σε όσα διέσωσε σχετικώς με το Τροφώνιο μαντείο. Με σεμνότητα, αν και με σωρεία αλληγοριών, περιγράφει κατά βήμα, όλη την διαδικασία μυήσεως στα Τροφώνια Μυστήρια.
Τα κείμενα πού ακολουθούν, δεν αποτελούν Ιστορία, διότι δεν στηρίζονται σε άμεσες διαγνωστικές πηγές. Είναι περισσότερο ένας περίπατος μέσα στον μύθο και μάλιστα στον τοπικό, τον εδραιωμένο στην συνείδηση των κατοίκων της Λεβαδείας και της ευρύτερης περιοχής, όπως αυτός διεσώθη, κυρίως, από τον Παυσανία. Εξ άλλου, σκοπός του ανά χείρας, δεν είναι ή επισώρευση προσθέτων εγκυκλοπαιδικών γνώσεων, αλλά, η συλλογή κάποιων αρχαίων μαρτυριών και η τακτοποίηση κάποιων προσωπικών σκέψεων, με την ευχή και ελπίδα, πώς θα μπορούσαν να παρακινήσουν σε μία περαιτέρω συστηματική μελέτη της ιστορίας της Λεβαδείας και ιδιαιτέρως του ιερού της, του πασίγνωστου, αν και τόσον παραγκωνισμένου μαντείου του Τροφωνίου.
Η όλη προσπάθεια διαιρείται σε τρία Μέρη, καθένα από τα οποία, φέρει το όνομα ενός εκ των τριών προαναφερθέντων μυθικών ηρώων της Λεβαδείας.
Το Πρώτο Μέρος, με τίτλο «Αθάμας», χωρίζεται σε δύο Κεφάλαια.
Το πρώτο Κεφάλαιο αναφέρεται, υπό μορφήν εισαγωγής, στον ευρύτερο χώρο της βορείου Βοιωτίας, της οποίας, σημαίνουσα πόλη υπήρξε και η Λεβάδεια. Το δεύτερο Κεφάλαιο επιχειρεί να παρακολουθήση την περιπετειώδη πορεία των Αθαμάνων, πρώτων οικιστών της Λεβαδείας, την είσοδο τους στην βόρειο Βοιωτία, την τελική εγκατάσταση τους στην περιοχή του Λαφυστίου, τον ρόλο πού διεδραμάτισαν και τέλος την φυγή και την διασπορά τους, υπό την πίεση άλλων ελληνικών φύλων.
Το Δεύτερο Μέρος, με τίτλο «Λέβαδος», διαλαμβάνει περί της Λεβαδείας, παρακολουθεί τον χρόνο και τις συνθήκες υπό τις όποιες ιδρύθη η πόλη, ενώ, αναμοχλεύει και την προέλευση του ονόματος της.
Το Τρίτο Μέρος, με τίτλο «Τροφώνιος», αφιερούται εξ ολοκλήρου στο ξακουστό μαντείο και διαιρείται σε εννέα Κεφάλαια.
Στό πρώτο Κεφάλαιο γίνεται λόγος, γενικώς περί του μαντείου, για την θέση του, για την μορφή του, για την ανακάλυψη του, για την αποστολή του και για την ιερότητα του τόπου, εν αναφορά και προς ωρισμένα τοπογραφικά στοιχεία. Στό δεύτερο Κεφάλαιο αναφέρονται οι τοπικοί μύθοι. Στό τρίτο Κεφάλαιο εκτίθεται η διήγηση του Παυσανίου, η σχετική με το Λεβαδειακό ιερό. Από του τετάρτου μέχρι και του εβδόμου Κεφαλαίου, καταβάλλεται προσπάθεια εικαστικής ανασυνθέσεως της Τροφώνιας μυσταγωγίας, με αναγωγή σε φιλοσοφικές θεωρήσεις, δεσπόζουσες εκείνους τους καιρούς, ενώ, στο όγδο Κεφαλαίο, γίνεται σύγκριση των Τροφωνίων, με τα πλέον γνωστά εκ των άλλων Μυστηρίων. Τέλος, στο ένατο Κεφάλαιο, προστίθενται, εν επιμετρώ, κάποιες γενικές παρατηρήσεις.
Κατά την ανάπτυξη του Τρίτου Μέρους, αποτολμήθηκαν και μερικές ευρύτερες παρεκβάσεις, πού κρίθηκαν αναγκαίες, προκειμένου να βοηθήσουν στην ευχερή προσέγγιση συγκεκριμένων νοημάτων. Ο γράφων θα ήταν ευτυχής, εάν, οι παρεκκλίσεις αυτές, δεν γίνουν πρόξενοι καταπονήσεως του αναγνώστου, στην επιεική κρίση του οποίου εν τέλει και επαφίεται.
Λεβάδεια, Μάϊος 2001
Σπυρίδων Νικ. Φλώρος
Δικηγόρος
Λεβαδειακή τριλογία: Αθάμας - Λέβαδος - Τροφώνιος Σπυρίδωνος Νικ. Φλώρου. Λεβάδεια : [χ.ό.], 2001.
